ประเพณีผีขนน้ำ เป็นการละเล่นพื้นบ้านของชาวนาซ่าว ตำบลนาซ่าว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย การเล่นผีขนน้ำของชาวบ้านนาซ่าวนี้ไม่มีประวัติว่าเล่นครั้งแรกเมื่อใด แต่ชาวบ้านก็เล่นสืบมาเป็นประเพณีเช่นที่บรรพบุรุษเคยปฏิบัติมาทุกปี กล่าวคือ
บ้านนาซ่าวแต่เดิม ชาวบ้านได้อพยพมาจากฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง เป็นชนกลุ่มน้อยเผ่าไทยพวนโดยอพยพมาหาที่ทำกินตั้งหลักแหล่งเพื่อทำการเกษตร และเลี้ยงสัตว์ จนมาพบบริเวณที่เหมาะแก่การตั้งหลักแหล่ง และพื้นที่อุดมสมบูรณ์คือ นาซำหว้า ก็พากันปลูกบ้านสร้างที่อยู่อาศัย และยึดบริเวณนาซำหว้า เป็นที่ทำมาหากินเรื่อยมา พอชุมชนขยายมากขึ้นก็ย้ายบริเวณบ้านสองโนน และตั้งเป็นหมู่บ้านใหญ่ขึ้น แต่ก่อนหมู่บ้านยังไม่มีที่ยึดเหนี่ยวจิตใจคงนับถือผีบรรพบุรุษ ผีปูย่าเท่านั้น เป็นประเพณีสืบทอดกันมาตั้งแต่แรก
พิธีกรรมไหว้ผีบรรพบุรุษ นั้น ชาวบ้านจะมีการร่วมกันจัดทำขึ้น โดยเรียกว่า “เลี้ยงบ้าน” กำหนดเอาวันเสร็จสิ้นจากการทำไร่ทำนาโดยมี “จ้ำ” เป็นผู้ทำหน้าที่สื่อสารระหว่างชาวบ้านกับนางเทียมผู้เป็นร่างทรงของเจ้าปู่จิรมาณพ และเจ้าปู่ผ่านพิภพ ซึ่งร่างทรงของเจ้าปู่ทั้งสองทำพิธีเข้าทรงกำหนดวันที่จะเลี้ยงบ้านขึ้น จากนั้น จ้ำจะไปประกาศบอกชาวบ้านโดยการตะโกนตามสี่แยกหรือที่ชุมชนหนาแน่นหรือไม่ก็ใช้วิธีการบอกกล่าวโดยขึ้นไปบอกตามบ้านทุกหลังคาเรือนภายในหมู่บ้าน ว่าในปีนี้จะกำหนดจัดพิธีการเลี้ยงบ้านแล้วให้ชาวบ้านจัดหาข้าวปลาอาหารและของบวงสรวงต่าง ๆ ไปประกอบพิธีกันที่ดอนหอ “ศาลเจ้าปู่” ของหมู่บ้าน เดิมการบวงสรวงนั้นผู้ที่เป็นร่างทรงของเจ้าปู่ใหญ่ นางดอกไม้ จันมา เล่าว่า การบวงสรวงสัตว์เลี้ยงภายในบริเวณศาล สัตว์ที่นำไปผูกหลักเลี้ยงจะตายเองโดยไม่มีการฆ่า ขณะที่ประกอบพิธีอัญเชิญผีเจ้าปู่และผีบรรพบุรุษต่าง ๆ ให้ลงมากินเครื่องเซ่น ปัจจุบันไม่นิยมทำกันแล้วเพียงแต่นำเครื่องเซ่นพวกข้าวปลาอาหาร และสิ่งของอื่น ๆ ตามที่กล่าวมาข้างต้นมาประกอบพิธี
การทำพิธีบวงสรวงนั้นร่างทรงจะอัญเชิญวิญญาณของเจ้าปู่เข้าทรงคือ เจ้าปู่ใหญ่ เจ้าปู่จิรมาณพ และเจ้าปู่ผ่านพิภพ ร่างทรงก็จะขึ้นประจำศาลเจ้า จ้ำก็จะทำพิธีโดยการประกาศอัญเชิญวิญญาณผีเจ้าปู่และผีบรรพบุรุษต่าง ๆ ลงมากินเครื่องเซ่นตามที่จัดหาไว้ หลังจากเสร็จสิ้นพิธีการเลี้ยงผีบ้านก็จะมีการฉลองด้วยการร้องรำทำเพลง ซึ่งจะประกอบด้วยนางเทียมร่างทรงเจ้าปู่ นางเทียมร่างทรงคนอื่นๆ นางแต่ง จ้ำและผู้มาร่วมพิธีอย่างสนุกสนาน พิธีเลี้ยงบ้านนี้จะทำกันปีละครั้งเท่านั้น และทำกันทุกปี
จุดมุ่งหมายเพื่อเป็นการตอบแทนบุญคุณ ที่ผีปู่ผีย่า ตลอดจนผีบรรพบุรุษในหมู่บ้าน ได้ปกปักรักษา คุ้มครองตนและชาวบ้านให้อยู่เย็นเป็นสุขทำมาหากินได้อย่างอุดมสมบูรณ์ ซึ่งผู้เป็นร่างทรงเจ้าปู่จะเป็นผู้กำหนดพิธีการ ในการทำพิธีเลี้ยงบ้านทุกปี นางเทียม นางดอกไม้ จันมา ร่างทรงเจ้าปู่ใหญ่ และเจ้าปู่จิรมาณพ กับนางเทียม นางจันดี คำบุญยอ ร่างทรงเจ้าปู่ผ่านพิภพ ทั้งสองคนเป็นพี่น้องกัน โดยจะมีจ้ำช่วยเป็นผู้ทำหน้าที่สื่อสารนำเรื่องราวต่าง ๆ แจ้งแก่ชาวบ้านเมื่อจะทำพิธีเลี้ยงบ้านในแต่ละปี การสืบทอดตำแหน่งนางเทียมของทั้งสองคนพี่น้องนี้ สืบทอดตำแหน่งตามสายตระกูลที่เจ้าปู่จะเข้าร่างทรงภายในบ้านนางเทียมทั้งสองประกอบด้วย เครื่องสักการะเจ้าปู่และอุปกรณ์ที่ทำพิธีครบถ้วน